Derkâviyye, Şâzeliyye tarikatının Ebu Hamid Mevla el-Arabî ed-Derkâvî'ye (ö.1239/1823) nisbet edilen bir koludur.

Derkâvî, Şâzelî şeyhi Ebü'l-Mehâmid Sîdî el-Arabî en-Endülüsî'nin halifesi olan Ali b. Abdurrahman el-Cemâl'in (ö.1194/1780) en meşhur halifesidir.

Derkâvî tarikatın başına geçince mensupları kısa sürede büyük bir artış gösterdi. Tarikat âdâb ve erkanını tarif ve tesbit ederek müridler arasında birliği sağladı ve bundan sonra tarikat kendi adıyla anılmaya başladı.

Derkaviyye tarikatının intisap adabı şöyledir: Şeyh müridin elini tutarak Nahl suresinin 91. ayetini okur ve sabah akşam 100'er defa "Eşhedü en la ilahe illallahu vahdehu la şerike leh, lehü'l-mülkü ve lehü'l-hamdü ve hüve alâ külli şey'in kadir" sözleriyle zikretmesini söyler. İntisap töreni toplu ve cehrÎ zikirle sona erer.

Müridlere tavsiye edilen hususlar arasında raks eşliğinde ferdî veya toplu olarak zikretmek, açlığa katlanmak, şehevî arzulara oruç tutarak hâkim olmak, makam ve mevki sahibi kişilerden uzak durmak ve takva sahibi kişilerle birlikte bulunmak gibi esaslar sayılabilir.

Derkavî dervişleri Hz. Musa'yı talit ederek asâ kullanır, boyunlarına iri taneli tesbih geçirerek dolaşırlar. Hz. Ebu Bekir ve Ömer'e benzemek için eski elbiseler giydiklerinden kendilerine "ebû derbâle" de denilmiştir.

Tarikata ait ilk tekke bizzat Derkavî tarafından Bû Berîd bölgesinde kurulmuştur. Tekkelerin yerleri tesbit edilirken devlet merkezine uzak olan bölgelerin seçilmesine özellikle dikkat edilmiştir.

Derkaviyye tarikatı mensupları Fas ve Cezayir siyasi tarihiyle ilgili etkin roller oynamışlardır. Şeyh Derkavî'nin başlangıçta Fas Sultanı Süleyman el-Mevlâ ile arası çok iyi olmasına rağmen tarikat hızla gelişerek Fas sarayında bile yaygınlık kazanınca sultanın tavrı değişmiş ve şeyh tutuklanmıştır. Derkavîler Osmanlı hakimiyetine karşı olumsuz tavır almışlar ve Türk beyleriyle mücadeleye girişmişler, aynı tavrı Fransız işgalinden sonra onlara karşı da göstermişlerdir.

Louis Rinn XIX. yüzyıl sonlarında Cezayir, Oran ve Konstantin bölgelerinde 32 Derkavî zaviyesi bulunduğunu ve mensuplarının sayısının 15.000'e yakın olduğunu söyler. Cezayir'deki Derkavîlerin sayısı hakkında aynı rakamı tekrar eden R. Le Tourneau Fas'ta da 1939 yılında 34.000 kadar Derkaviyye mensubu bulunduğunu bildirmektedir.

Derkaviyye tarikatı Aleviyye kolu vasıtasıyla bugün de faaliyetini sürdürmekte olup, bu kolun Avrupa'da da birçok mensubu bulunmaktadır.

Kaynak:

Muhammed el-Celyend, "Derkaviyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, Cilt: 9, s. 179