OSMANLI DÖNEMİNDE ŞAZELİYYE HAKKINDA BİLGİ KAYNAĞI BİR ESER: CÂMİU’l-USÛL

Nakşibendiyye-Hâlidiyye tarikatının İstanbul’da XIX. yüzyılın sonlarındaki en önemli siması olan Şeyh Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî (ö. 1893) tasavvufun usul ve âdâbının kaybolmaya yüz tuttuğunu, bunu önlemek amacıyla tarikatların özellikleri, velîlerin nitelikleri ve tasavvuf terimlerini ihtiva eden bu eseri kaleme aldığını söyler.

Müellif, Arapça olan eserin eserin baş tarafında Nakşibendiyye, Kadiriyye, ŞÂZELİYYE, Rifâiyye, Desûkıyye, Bedeviyye, Ekberiyye, Mevleviyye, Sühreverdiyye, Halvetiyye, Celvetiyye, Bektaşîlik, Gazzâliyye ve Rûmiyye tarikatlarını temel eserleriyle birlikte kaydettikten sonra ayrıca yirmi dört tarikatın daha adını zikreder; ardından da tasavvufun temel eserleriyle tabakat kitaplarının adını sayar.

Câmiu’l-usûl’de mukaddime, bab ve hâtime gibi klasik şekle uyulmamış, konular birbiri ardınca sıralanmıştır. Önce kutub, nücebâ, abdal, evtâd gibi ricâlü’l-gayb tabakaları ve velîlerin makamları hakkında bilgi verilmiş, daha sonra Bahâeddin Nakşibend, Abdülkadir-i Geylânî, EBÜ'L-HASAN eş-ŞÂZELÎ, İbrâhim ed-Desûkı vb. tarikat kurucusu velîlerin sahip oldukları belli başlı özellikler üzerinde durulmuş ve genel olarak evliyanın tasarruflarından bahsedilmiştir.

Tarikatların esasları hakkında bilgi verilirken sadece Nakşibendiyye, Kadiriyye, ŞÂZELİYYE tarikatları üzerinde durulmuş, diğer tarikatlar hakkında genel ve ortak bir açıklama yapılmıştır.

Müellif Nakşibendî olmasına rağmen konularla ilgili açıklayıcı mahiyetteki sözleri Nakşî meşâyihinden değil genellikle EBÜ'L-HASAN eş-ŞÂZELÎ’den nakletmiştir.

Eserin Rahmi Serin ve Ramazan Nazlı tarafından Veliler ve Tarikatlarda Usul (İstanbul 1977) adıyla yapılan Türkçe tercümesi eksik ve yetersizdir.

KAYNAK:
Nihat Azamat, "Camiu'l-Usul", Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 7, s. 134-135