Şâzeliyye’den Etkilenen Bir Mücahid Sufi:

Senûsiyye tarikatı kurucusu Seyyid Muhammed b. Ali es-Senûsî

Seyyid Muhammed b. Ali es-Senûsî, 12 Rebîülevvel 1202’de (22 Aralık 1787) Cezayir’de Müstegānim’in güneydoğusundaki Vâsıta’da doğdu. Soyu Hz. Hasan’a ulaşmaktadır.

Ahmed b. İdris el-Fâsî’ye İntisabı

1830’lu yılların başlarından itibaren Kahire’de ikamet eden Senûsî, daha sonra Mekke’ye gidip yerleşti.

Yirmi yıldır Mekke’de yaşayan İdrîsiyye tarikatının kurucusu Ahmed b. İdrîs el-Fâsî (ö. 1837) ile burada tanıştı ve kendisine intisap etti.

Ahmed b. İdris aynı zamanda Ebu’l-Kasım el-Vezir kanalıyla Şazeliyye’nin Nasıriyye koluna bağlanmış bir şeyhti. Onun, İdrisiyye adı verilen tarikatını Şazeli tarikatı ile İbn Ataullah el-iskenderi’nin Hikem’i üzerine temellendirdiği söylendiği gibi; Ahmed b. Hanbel ve İbn Teymiyye’ye de büyük saygı duyduğu; geleneksel tasavvuf anlayışı ile Vehhabi düşüncesi arasında orta bir yol izlediği de söylenmiştir. (Özköse, s.111-112)

Senûsî’nin İrşad ve Mücadele Hayatı

Ahmed b. İdrîs, Senûsî’yi Mekke’deki zâviyesinde halife olarak bıraktı.

Senûsî, Fas’tan Yemen’e kadar geniş bir coğrafyada etkili olmuştur.

Senûsîler Kuzey Afrika’da, Fransa ve İtalya başta olmak üzere Avrupalı sömürgeci güçlerle mücadeleyi örgütleyen bir kurum olarak ön plana çıkmıştır.


Senusi mücahidler

Afrika’da yaklaşık 5 milyon putperest, onun ve dervişlerinin gayretiyle İslâm’ı benimsedi. Kuzey Afrika’da ve Büyük Sahrâ altı Afrika sultanlıklarında yaklaşık 50 milyon kişinin müridi olduğu tahmin edilmektedir.

Yirmi iki yıl süren irşad faaliyetinin ardından 9 Safer 1276’da (7 Eylül 1859) Cağbûb’da vefat eden Muhammed b. Ali es-Senûsî buradaki zâviyeye defnedildi.

Senûsîlik

Senusi, tarikat kurucusu bir sûfî olmanın yanı sıra ictihad taraftarı bir âlim ve teşkilâtçı yönü kuvvetli önemli bir şahsiyettir. Bu sebeple kurucusu olduğu Senûsiyye tarikatı dinî, fikrî ve siyasî bir hareket olarak değerlendirilmektedir.

Senusiliği bir tarikattan ziyade, bir ihya hareketi olarak tanımlayan, Senusi’nin radikal Vehhabi hareketi ile geleneksel sufizm arasında bütünleştirici bir tasavvuf okulu kurduğu söyleyenler vardır. (Özköse, s. 223)





Senusi’nin öngördüğü tasavvuf anlayışının ne geleneksel sufi anlayışı ne de İbn Teymiyye sistemi olmadığı, tarikatın en önemli referansının İmam Gazali olduğu; fıkıh açısından İbn Teymiyye, tasavvufi yönden İmam Gazali’ye bağlı kaldığı da ileri sürülmüştür. İbn Teymiyye’nin tasavvuf konusundaki pek çok eleştirisini haksız bulmuştur. Manevi inkişafının gelişmesinde tasavvufun çok önemli bir role sahip bulunduğu hususunu özenle vurgulamıştır. Onu İmam Gazali’nin 19. yüzyıldaki bir izdüşümü olarak görenler vardır. (Özköse, s. 150)

Libya bağımsızlık hareketi önderlerinden “çöl aslanı” ve “şeyhü’ş-şüheda” diye anılan Ömer Muhtar (ö.1931), Muhammed Ali es-Senusi’nin oğlu Mehdi Muhammed’den ilim öğrenmiş bir Senusi şeyhidir.

Ömer Muhtar

Senûsiyye Tarikatı ile Şâzeliyye Arasındaki İlişki

Senusi, 40 tarikat ve koldan icazet almıştır. Şazeliyye, Zerrukiyye, Cezuliyye bunlar arasındadır.

Bu tarikatları, esaslarını, silsilesini es-Selsebilu’l-Muayyen fi’t-Taraikı’l-Erbain adlı kitabında açıklamıştır.

Muhammed Ali es-Senusi’nin, bizzat Mevlay Muhammed Arabi ed-Derkavi’den Şazeli-Derkavi icazeti aldığı belirtilmektedir. (Özköse, s. 39)

Senusiyye’yi Şazeliyye’nin bir kolu olarak gören araştırmacılar vardır. (Özköse, s. 167)

Muhammed Ali es-Senusi’nin oğlu Muhammed Mehdi Senusi, “Bu tarikat, Senusiyye-yi İdrisiyye-yi Kadiriyye-yi Nasıriyye-yi Şazeliyye’dir. hepsi de Muhammediyye diye anılır” demiştir. (Ahmed eş-Şerif, El-Envar, s. 4’den akt. Özköse, s. 167)

Senusiyye’nin dört önemli piri bulunmaktadır: 1- Muhammed Ali es-Senusi, 2- Ahmed b. İdris el-Fasi, 3- Abdulkadir Geylani, 4- Ebu’l-Hasan Şazeli. (Ahmed eş-Şerif, El-Envar, s. 10’den akt. Özköse, s. 167)

Ahmet Kavvas, “Senusi, Muhammed b. Ali”, DİA, Cilt: 36,  sayfa: 529-531

Ahmet Kavvas, “Senusiyye”, DİA, cilt: 36,  sayfa: 536-538

Ahmet Kavas, “Ömer el-Muhtar”, DİA,  cilt: 34,  sayfa: 76-78

Kadir Özköse, Muhammed Senusi (Hayatı, Eserleri, HAreketi), İstanbul, İnsan Yayınları, 2000

Nihat Azamat, ”Ahmed b. İdris”, DİA, cilt: 2,  sayfa: 92-94