Günlük yaşantısına erkenden yıkanıp namazı eda ettikten sonra Kur'an ve evrad okuyarak başlayan II. Abdülhamid'in dinî duygu ve yaşantısının samimi olduğu anlaşılmaktadır. Ömründe sadece böbrek hastalığına yakalandığı vakit Cuma namazını terke mecbur kalmış, sıhhati bozulduğu halde Ramazan orucunu bırakmamış olan Sultan'ın (Ali Said, Saray Hatıraları, haz. A. N. Galitekin, İstanbul 1994, s. 32, 40, 41, 58) gizlice hacca gittiği de rivayet edilmiştir (Hasan Abdulhay Kazzaz, el-Emnüllezi Neîşühû, Mekke 1989, s. 391-92; Ö. F. Yılmaz, Belgelerle Sultan II. Abdülhamid Han, s. 214-215). İçki içmediği, içenlerden nefret ettiği, bütün hareketlerini İslam şeriatına uygun yapmaya gayret ettiği, tereddüt ettiği mevzuları birkaç ilim adamına sorduğu nakledilmektedir (Ali Said, a.g.e., s. 58)

ŞEYHLERLE İLİŞKİLERİ

Prof. Dr. Hür Mahmut Yücer araştırmalarının neticesi olarak şunları kaydetmiştir: "Onun [Sultan'ın] gerek sözlü gerekse yazılı rivayetlerden, Kâdirîlik ve Şâzelîliğe kesin olarak intisap ettiği; Nakşî, Rifâî ve Halvetîlerle seviyeli bir ilişki kurduğu; [dönemindeki] Mevlevî ve Bektâşîlere ise gerek Jön Türkler ve Masonlarla ilişkileri, gerekse Sultan Reşad ile bağları neticesinde mesafeli ve soğuk olduğu söylenebilir." (Hür Mahmut Yücer, "Sultan II. Abdülhamid Dönemi Devlet-Tarikat Münasebetleri", Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi, Editör: Coşkun Yılmaz, İstanbul 2002, s. 255)



Tarihçi Ömer Faruk Yılmaz, Belgelerle Sultan İkinci Abdülhamid Han adlı kitabına şunları yazmıştır: "Sultan Abdülhamid, Ehl-i Sünnet'e mugayyir olmayan tarikat ve ilim erbabı ile sık sık görüşürdü. Ulemaya hürmet göstermek, Osmanlı sultanlarının güzel adetlerinden idi. Sultan Abdülhamid Han, Şam'da medfun bulunan Şazili şeyhlerinden Şeyh Ebuşşamat Efendi'ye, tahttan indirilip Selanik'te yaşamaya mecbur edildikten sonra bir mektup yazmıştı." (Osmanlı yayınevi, İstanbul 2000, 2. bs., s. 274-276)

Küçük yaşlarından itibaren tasavvuf çevreleriyle içli dışlı olan Sultan Abdülhamid, Yahya Efendi Tekkesi Nakşî şeyhi Hasan Hayri Efendi'yi sık sık ziyaret etmiştir (Hüseyin Vassaf, Sefine, II, 72). Nakşî-Halidî şeyhi Gümüşhaneli Ahmed Ziyaeddin Efendi, belli aralıklarla Sultan Abdülhamid ile görüşürdü (İrfan Gündüz, Gümüşhanevi Ahmed Ziyaüddin, s. 65).
Şehzadeliği sırasında Yenikapı Mevlihanesi'ne birkaç defa gitmiş, Mevlevi şeyhi Osman Salahaddin Dede'den istifade etmiş, tahta geçtikten sonra onun sarayda haftada bir veya iki gün Mesnevi okumasını istmiş, ancak kendisi bu programa bir defa katılabilmiş, saltanatı süresince zaman zaman huzuruna çağırmış, bazı konularda görüşlerine başvurmuştur. (Mehmet Ziya, yenikapı Mevlevihanesi, s. 181-86)
Sultan II. Abdülhamid, Halvetî-Sünbülî şeyhi Rızaeddin Efendi'ye de büyük saygı duyardı. Bir Ramazan onu iftara davet etmiş, teşrifleri rica olunmuş, teklif kabul edilmiş, Sultan, şeyh efendiyi bizzat sofrasına kabul etmiş, birlikte yemek yemişler, dualarını almışlardır (Hüseyin Vassaf, Sefine, III, 309)
II. Abdülhamid, padişahlığının ilk yıllarında aynen II. Mahmud'un ilk yıllarında olduğu gibi tarikat erbabıyla iyi geçindiği, onları saraya davet ederek fikirlerini dinleyip değerlendirdiği; ancak bir müddet sonra bu ilişkilerin kısmen bozulduğu, yardımların yavaşlatıldığı, denetim, gözetim, sürgün gibi mekanizmaların işletildiği anlaşılmaktadır (Hür Mahmut Yücer, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: 19. Yüzyıl, s. 701). 
Ayşe Osmanoğlu'nun belirttiğine göre, Muhammed Zafir Efendi'den sonra babasının [Sultan II. Abdülhamid'in] intisap ettiği şeyhlerin başında Rıfai şeyhi Ebu'l-Hüda es-Sayyâdî ve Yahya Efendi tekkesi Kadiri şeyhi Abdullah Efendi gelir (Ayşe Osmanoğlu, Babam Sultan Abdulhamid, İstanbul 1994, s. 25). 
Ekrem Buğra Ekinci, "Behice Sultanla Alt Ay" adlı yayınında, babasının Nurullah Yıldız adındaki bir öğretmen arkadaşının, Sultan II. Abdülhamid Han'ın hanımlarından Behice Sultan'la (ö.1969) görüşme notlarını neşretmiştir. Bu notlarda, hanımı, Sultan II. Abdülhamid Han ile ilgili şunları söylemiştir:
"Sultan Abdülhamîd Han, haramlardan son derece sakınırdı. İki eli kanda olsa, namaz vaktini geçirmez, evvel vaktinde namazlarını kılar, günlük vazifesi olan Delâil-i Hayrat’ı okur, tesbihlerini çekerdi.
Küçük yaşta Arapça tahsiline başlamışlar, ilk öğrendikleri Arapça olmuştur. Birçok Kur'ân-ı kerîm ilimlerini, en fazla tefsir ilmini okumuşlardır. Âyet-i kerîmeleri bazen okur ve îzâh ederlerdi. Babaları Abdülmecîd Han "Bu benim oğlum derviştir" buyururlarmış ve ekseriya bu lakapla hitâb ederlermiş. Çok fasîh ve güzel konuştuğu için de amcaları Sultan Aziz han kendilerine "Bülbül" lakabını vermişti.
Sarayda namaz kılmıyan kimse yoktu. İstisnâsız herkes namaz kılardı. Dili bükülmeyen bazı yabancılar hizmete gelince, hiç olmazsa namaz kılacak kadar sûreleri, İslâm dininin esaslarını ezberlemek mecburiyyetindeydiler.
Cennetmekân yattığı odada Kur'ân-ı kerim bulundurmazdı. Onun olduğu yerde ayaklarını uzatıp yatamazdı. Hemen bitişik odada, büyüklerin isimleri yazılı levhalar ve bir dolap içinde Kur'ân-ı kerimler bulunurdu. Tam o odanın üzerinde de kadın efendilerden birinin odası vardı. Sultan Hamid o odada yatılmasına gönlü elvermezdi. Câiz olduğunu bildiği halde men ederdi. İyi bilirim, yerler halı döşeli olduğu halde, yatacak yeri orası olduğu için kadın efendi sessizce odaya gelir ve uyurdu.
Cennetmekânın başı ucunda bir tuğlası bulunurdu. Onu hiç yanından eksik etmezdi. Uykudan uyanınca, hemen teyemmüm eder, ondan sonra musluğa kadar gider, abdestini alırdı. Abdestsiz yere basmazdı.
Sultan Hamid’in âdeti o idi ki; her gün muhakkak yedi defa Yâsin-i şerif okurdu. Zaten ezberindeydi. Kendisine bir şey söylendiğinde eğer cevap veremiyorsa muhakkak okumakla meşguldü. Durak başında durur ve cevap verirdi. Esas itibariyle Şâzilî tarikatine mensuptu. Şeyhi Bağdad’da olup arada bir gelirdi. Onu çok uzaklardan arabalarla karşılar, son derece izzet ve ikramda bulunur, sohbetler ederdi. İki-üç gün sonra şeyh efendi ayrılırdı. Sonra şeyhi vefat etti. Kâdirî tarikatına girdi. Günlük evrâd-ı şerifeleri muhakkak okur, bir gün te’hir etmezdi. Devrinin kutbu olduğunu söylerlerdi. Bazen öyle olurdu ki, sarayda olduğu muhakkak olmasına rağmen, her yerde aransa bulunmazdı. Hamidiye câmiinin kürsü şeyhi Şerif efendiyi çok severdi. Şerif efendi bize çocukken ders verir, nasihat eder, dualar ve salevat-ı şerifeler öğretirdi. (Kaynak: Tarih ve Düşünce, Ocak-Şubat 2005/1, 36-46.)
II. Abdülhamid de diğer Osmanlı padişahları gibi camiler, tekkeler, hayır ve hasenat kurumları yaptırmış, tamir ve desteklerine azami itina göstermiştir. Ancak bu destek sultanın tasavvufa bağlı, sadık bir mürid olmasından mıdır, yoksa kimi araştırmacıların da işaret ettiği gibi, toplumda güçlü ve etkin bir konuma sahip olan dergahların siyasi nüfuzundan yararlanma niyetine mi matuftur? Herhalde her iki sorunun cevabı da evet olmalıdır. (Yücer, s. 707)

RIFAÎ ŞEYHİ EBU'L-HÜDA es-SAYYÂDÎ


Şeyh Seyyid Muhammed Ebu'l-Hüda es-Sayyâdî, 1850'te Halep yakınlarında doğmuş, 1909 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. Suriyelidir. Halep'te Nakibü'l-eşraf idi. Sultan II. Abdülhamid'le 1877 başında tanıştı. İstanbul'a geldikten sonra ise Şeyhülmeşayıh rütbesi ile Meclis-i Meşayıh Reisliği görevlerini üstlenmiştir. Arapları iyi tanıması, onlara yönelik politikalar üreten siyasi kabiliyet ve becerileri sebebiyle hükümdarın güvendiği yakın danışmanlarından olmuştur. Yirmi yıl kadar Sultan'ın himaye ve teveccühünü, üst rütbeli pekçok idarecinin saygısını kazandı.Resmi hiçbir görevi olmadığı halde, ulema silsilesi içindeki mevkiini ilerietmeye devam etti. Böylece kendisine 1878'de İstanbul Payesi verildi. İki yıl kadar sonra Anadolu Kazaskeri, 1885 Ramazan'ında da Rumeli Kazaskeri oldu. Bu paye ulema arasında en yüksek derece idi. Özelikle dış tehlikelerin arttığı zamanlarda sadece cihad değil, halifeye itaat ve onun etrafında birleşmek, Sultan II. Abdülhamid'in Panislamizm (uluslararası İslam birliği) politikasının kuvvetlenmesi ve yayılması için çalışan iki şeyhten Şeyh Muhammed Zafir, Kuzey Afrika'dan İstanbul'a gelen misafirlerin, Ebü'l-Hüda ise Asya'daki Arap ülkelerinden İstanbul'a gelen misafirirlerin karşılanması görevini üstlenmiştir. (Butros Ebu Manneh, "Sultan Abdülhamid II ve Şeyh Ebu'l-Hüda es-Sayyadi", çev. İrfan Gündüz, MÜİFD, Sayı: 7-10, 1989-1992, s. 374-405)
Kendisi de Sultan'dan aldığı destekle Suriye ve Irak dolaylarında pekçok Rifai zaviyesi açmıştır.
Beşiktaş Ebû’l-Hüdâ Tekkesi Beşiktaş’ta, Cihannüma Mahallesi’nde, eski adı Hasırcıbaşı Sokağı olan Hasırcı Veli Sokağı’nda bulunmaktaydı. Ebû’l-Hüdâ Efendi’nin vefatından sonra tekkenin bir müddet faaliyetini durdurduğu tahmin edilebilir. Tekke ve zâviyelerin kapatılmasından sonra mescid-tevhîdhâne bölümü kadro dışı bırakıldığı için Ebû’l-Hüdâ Tekkesi işlevsiz kalarak harap olmuş ve 1929 senesinde 2525 lira bedelle satılmış ve yıktırılmıştır.
1909'da vefat eden Ebü'l-Hüda, Eyüp'te Yahyâ-zâde Tekkesi [bugünkü Saçlı Abdulkadir Camii] yanındaki Ebû’l-Hüdâ Kütüphânesi’nde bulunan türbeye defnedilmiştir. 1964 yılında kabr-i şerifleri açılarak mübarek cesetleri, Halep’te Halep kalesine muntazır Sultan Abdülhamid Han tarafından yaptırılan Evkaf Müdürlüğü binası içindeki türbeye nakledilmiştir.

ŞAZELİYYE'YE BAĞLILIĞI

Sultan'ın Şâzeliyye'den başka diğer bütün tarikatlarla kurduğu bağların, halife sıfatıyla bulunduğu konum gereği teberrüken kurulmuş bağlar olduğu anlaşılmaktadır. Zira diğer tarikatlardan hiçbirinin evradını okuduğuna dair vesika bulunmazken, Şazeliyye'nin Vazife denilen günlük virdine devam ettiği açıklayan belgeler vardır. Ayrıca Beşiktaş'ta Şeyh Zafir Efendi'nin haftada bir Cuma namazından sonra düzenlediği Şazeliyye âyinine sık olmasa bile katıldığı kaydedilmektedir. Sultan Hamid Cuma için tekkeye geldiği her namazdan sonra, selamlamanın akabinde alayın dağılmasını ve saraya dönmesini ister, kendisi zikirde bulunurdu (Cemaleddin Server Revnakoğlu Arşivi, 76/2'den akt. Yücer, 703-704).
Sultan Abdülhamid'in Şazeliyye tarikatı ile bağının diğer tarikatlardan farklı olduğunu gösteren en mühim husus, tahttan indirildikten sonra bile Şazeliyye ile olan irtibatı devam ettiği halde, diğerleri ile kesilmesidir.
Abdülhamid'in Şeyh Zafir Efendi ile olan ilişkilerinin farklı şekilleri vardır. Bunlardan biri şeyhlik-müridlik, diğer ise padişahlık-danışmanlık şeklindedir. Şeyhlik-müridlik ilişkisi, Abdülhamid'in gençlik yıllarına dayanır. (Yücer, s. 702) Hüseyin Vassaf'ın belirttiğine göre Abdülhamid 1870-1973 yılları arasında İstanbul'da Şeyh Muhammed Zafir'e intisap etmiştir. (Sefine, I, 252)

Sultan II. Abdülhamid'in esir tutulduğu Beylerbeyi Sarayı'ndan, Suriye'de bulunan Şazeli Şeyhi Mahmud Ebüşşamat Hazretleri'ne el yazısıyla yazıp gönderdiği mektup, O'nun tarikatın bir üyesi olduğunu gösteriyor.

 

Mahmut Ebu Şamat, gelen mektubu büyük inkisarla okuduktan sonra cevaben bir mektup ele aldı. Şeyh Ebu Şamat'ın 2. kuşak torunu olan Ammar Ebu Şamat dedesinin ele aldığı mektupta, şu ifadeleri yazdığını naklediyor:
"Müslümanların Halifesi; Sen Müslüman ve hilafet üzerindeki emanete riayet ettin. Allah sana sabredenlerin ecrini versin. Bu davranışın sebebiyle Allah senden ebeden razı olsun... Ey mülkün sahibi ve mâliki olan Allah'ım! Sen mülkü istediğine verirsin, mülkü istediğinden çeker alırsın. İstediğini aziz kılarsın, istediğini zelil kılarsın. Hayır senin elindedir. Muhakkak sen her şeye Kâdir'sin."

Yaklaşık 100 yıllık tarihi mektup Mahmut Ebu Şamat'ın yakınları tarafından büyük özenle saklanmış. Kutsal bir emanet gibi korunan ve geleceğe adeta ışık tutan Sultan Abdülhamid'in bizzat kendi eliyle yazdığı mektup Suriye'de büyük özveri ile korunuyor. Sultan Abdülhamid'in mensubu olduğu Şazeli Şeyhi Mahmut Ebu Şamat'ın 2. kuşak torunu olan Ammar Ebu Şamat, büyük bir özveri ile korudukları mektup için ayrı bir ihtimam gösterdiklerini anlatıyor. Çıktığı hutbelerde Sultan Abdülhamid'in ne kadar büyük bir Sultan olduğunu anlatmak amacıyla birçok kez bu mektubu okuduğunu anlatan torun Ebu Şamat, "Sultan Abdülhamid, Yahudiler tarafından 150 milyon İngiliz altını teklif edilmesine rağmen 'dünya dolusu altın verseniz bu teklifinizi kabul etmem' diyerek huzurundan kovuyor. Gün geçtikte bu yüce insanın önemini anlıyoruz." diyerek büyük sultana sevgisini anlatıyor.

Mektubun tarihi ve manevi bir boyutunun olduğunu kaydeden torun Ammar Ebu Şamat, "Mektuplar yıllarca büyük bir özveri ile saklandı. Büyük dedem Ebu Şamat, İttihatçılar döneminde de mektubu korudu. Şam'ın Fransız işgalinde de bu emanet korundu. Şimdi torunları olarak bu güne kadar muhafaza ettik. Ancak aile fertlerine büyük para teklifleri gelmeye başladı. Bu teklifler üzerine aile fertleri bir araya gelerek alınacak kararı tartıştık." şeklinde konuşuyor.

Ammar Ebu Şamat, büyük dedesine gönderilen mektubun önemli ve tarihî bir bölge olduğu için güvenilir bir mekanda muhafaza edilmesine karar verdiklerini söyledi. Ebu Şamat, "Aile fertlerine büyük paralar teklif edildi. Önemli ve tarihi bir belge olduğu için aile meclisi bunu reddetti. Ardından bu emanet mektubu emin ve güvenilir bir yere vermeye karar verdik. Aile fertlerinden Dr. Faruk Ebu Şamat bu mektubu Devlet Başkanı Beşşar Esad'a gönderdi. Kendisi korusun diye." diyerek mektubu güvence altına aldıklarını söyledi.